Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Пĕлтер мана, тăван çĕршывăм:

Хăçан кăтартăн халăхна

Ху чĕлхӳне хăват кĕртмешкĕн

Тĕнчене килнĕ ывăлна?

Кăвар чĕре! Кăвар чĕлхеллĕ

Чăваш ачи, сассуна пар!

Тухсам кунта. Сана кĕтеççĕ.

Килсем! Килсем!

Эс пур, - çук мар.

Часрах килсе хăватлăх кĕртчĕ

Чăвашăн капăр чĕлхине.

Çунтартăр çулăмлă, кăварлă

Чĕлхӳ çынсен чĕрисене.

Ĕмĕрлĕхе яту сан юлĕ.

Шупашкартан Кавал таран,

Çĕрпӳ, Чикме, Етĕрне урлă

Юрру сассийĕ кайĕ сан.

Чăваш чĕлхи ăсти! Кăварлă

Чĕрӳ сан сисĕ чĕннине.

Шанатăп. Ĕмĕте усратăп:

Эс килĕн. Килĕн тĕнчене!

1920, чӳк, Шупашкар

Тĕнчене тасатрĕ ирĕк вут-кăварĕ,

Çут тĕнче çӳралчĕ, иртрĕ авалхи.

Тĕттĕмĕ тĕп пулчĕ, мăшкăл иртсе кайрĕ –

Тин ирĕке тухрăн, тĕп чăваш чĕлхи!

Миçе ĕмĕр витĕр асаппа тухмарăн,

Миçĕ çичĕ ютăн мăшкăлĕ пулса…

Çапах паттăр юлтăн, вăйна çухатмарăн,

Халь те пулиен çивĕч, кăвартан таса.

Йывăр асапран та, тимĕр сăнчăртан та

Эсĕ парăнмасăр хăтăлтăн пулсан, –

Пулас пурнăçра та çивĕчпе хăватлăх

Ют чĕлхесенчен кая пулме сан.

Кăмăллă çĕршывăн кăмăллă чĕлхиçĕм!

Иртнĕ хурлăхушăн çитĕ ырлăху:

Хĕрлĕ хĕрнĕ хурçă, çунтаракан çиçĕм,

Вĕри вутлă çулăм эсĕ пулăн ху.

Аслă Атăл урлă, __Атăл__ шывĕ майĕ,

Вăрман витĕр кайĕ мухтавлă яту;

Кĕсле кĕвви саслă янраттарса кайĕ,

Уйăхăн-хĕвелĕн çунĕ хăвату.

Атăл хумĕсенĕн шавланисене те,

Хăвна та ӳстернĕ ват Шупашкара,

Ирĕклĕ çĕршывăн ырă ирĕкне те

Юра хывса мухтăн асăнса вара.

Сана шанаканĕ, çакна çыраканĕ

Çĕр айĕнче выртĕ тăлăххăн ун чух,

Малалла

Эп вилсен — мана пытарăр

Çӳллĕ ту çине.

Йăмрасем лартса хăварăр

Ман тăпра çине.

Ман çирен пĕтĕм çĕршывăм

Курăнтăр вара,

Тăпрам çинчен курма пултăр

Ват Шупашкара...

...Чăвашра çĕн(ĕнрен) сăвăç

Çуралмассерен

Ман тăпра çине саркайăк

Пытăр ир çинчен.

Йăмрасем çине ларайтăр

Хĕвел ăшшине

Янра юрăпа мухтатăр

Чăваш чĕлхине

Тăван çĕршыв çырулăхĕн

Илемĕ çинчен,

Çамрăксем тăван чĕлхешĕн

Тăрăшни çинчен

Саркайăк юрласа патăр

Йăмра тăрринчен...

Çĕршывăма тăван халăх

Хавасламасан,

Чун савнă чăваш чĕлхийĕ

Пĕтмелле пулсан, —

Усал курăк та ан шăттăр

Ман тăпра çине:

Çĕр çурăлтăр та çĕр çăттăр

Вил шăммăмсене.

Хĕвел ансан Хĕветĕр

(Эсир ăна пĕлетĕр)

Хĕвне çăкăр чикрĕ те,

Лаша кӳлсе ларчĕ те

Тухрĕ кайрĕ вăрмана

Хăрăк турат пуçтарма.

Карчăк Микули каймарĕ,

Ăна юлташ пулмарĕ:

Микул турра пуççапма

Ишекелле каймалла, терĕ.

Тyр кĕллине тӳрлетме

Тиха тытса пусмалла, терĕ.

Арăм сыв мар, суя мар,

Хĕл-çăвĕпех хĕн курать, терĕ.

Кирилесем килте çук,

Лавраç пичче лава кайнă,

Салтак ачи пама кайнă.

Хĕвелтухăçĕ хĕрелет.

Ыр çанталăк пăсăлать,

Хура пĕлĕтсем чупаççĕ,

Çăва патĕнчен тухаççĕ,

Хăяматалла каяççĕ!

Хура вăрман хумханать,

Хура лаша хартлатать.

— Хура лаша, ан хартлат.

Хурамаран ма хăран?

Акă ĕнтĕ, ачсемĕр,

Аран-аран уткалать:

Ыраш улăм çитерсен,

Ыр выльăх та ывăнать,

Турткалаймасть, тухатмăш.

Чуман лаша пек чупать.

Çуркуннепе çул усал,

Сулахайра сулнăк пур,

Сылтăм енче çырма пур.

Хура утпа иксĕмĕр

Çырма хĕрне çитрĕмĕр.

Тăвар варĕ — тăвайкки,

Малалла

Автобуса кĕрсе ларсан Автуç лăштах сывласа ячĕ: у-ух!.. Шĕкĕр Турра, чĕрех иккен-ха. Атту черетре хĕстерсе лартрĕç те - ни хускалма, ни сывлама. Пыршă-пакарта та ним мар тухĕ кун пек чух, тупата. Вăй пур та, ăс кирлĕ мар теççĕ-и-ха - çамрăксен нихăçан та черете тăрса чăрманмаççĕ. Сĕнтĕрвăрринче темĕнле техникумра е училищĕре вĕренеççĕ пулмалла, Шупашкар автовокзалĕнче час-часах курать вĕсене Автуç. Платформа айккинче пĕр ушкăна пухăнса тăраççĕ те контролер пассажирсене билет тĕрĕслесе кĕртме тытăнсан кар! пырса сĕкĕнеççĕ автобус алăкĕ патне. Хăть асăрхаттар, хăть намăслантар - итлемеççĕ, хăнк та тумаççĕ. Итлеме терĕ-ха, шăртланса каяççĕ, хирĕçме те пăхаççĕ: «Хăвăр ма кĕпĕрленетĕр ир-ирех? Ларасчĕ ăшă килте кут хĕссе. Çук вĕт, таçта вĕтеленетĕр. Вокзала кĕрсе пăхăр-ха - йăлт стариксемпе карчăксем тулса ларнă, ирĕклĕн çул çӳреме çук!»

Хĕрарăм хул пуççине хускатса, çĕклентере-çĕклентере илчĕ: автобуса кĕме тĕркĕшнĕ хушăра самаях тарларĕ вăл, кĕпи ӳт çумне çыпçăнать. Ватăсем пирки, мĕн калăн, тĕрĕсех янăрашаççĕ çав вăрçчансем, тĕрĕсех. Чăнах та, шăкăри ватă çын ларать салонра. Арçынĕ те, хĕрарăмĕ те. Анчах автобуспа ярăнса киленме тухмастпăр-çке эпир хайхи «ăшă» килтен. Ĕçсĕрленсе çӳреместпĕр. Нумайăшĕ дача-пахчана ĕçлеме каять. Çамрăксем - ачасемпе мăнуксем - пит чакаланасшăнах мар çĕр çинче, ытларах та ытларах ютшăнаççĕ унран. Пирĕн вара, ватăсен, çӳреме тивет çапла. Çитменнине дачи те çывăхра мар, хăямат. Шупашкартан автобуспа пĕр сехете яхăн каймалла. Ĕçĕ вара...

Малалла

Челпир патша

Çӳллĕ тусем çинчен çул анать,

Патша сăмахĕ пек туйăнать.

Чăваш халăх юрри.

Кăйкăр кайăк — савнă кайăк,

Эс вĕçетĕн тӳпере.

Эс çӳлте чухне пит лайăх,

Вутлă çулăм чĕрере.

Санпала пĕрле вĕçесчĕ,

Çавалтан Атăл таран.

Савнă çĕрĕме пиллесчĕ

Араскал, телей чунран.

Чăваш çĕрĕ питĕ чаплă —

Ăмсанаççĕ тăшмансем.

Пĕлĕр халь: эп Пайтул ятлă,

Сире сутмăп, чăвашсем!..

Чăвашсемшĕн эп кĕрешĕп

Пĕрчĕ юн тумламчченех.

Хампала пĕрле чĕнетĕп

Чи маттур йĕкĕтсене.

Ăнлантаркăч

1937 çулта Марка ялĕнчи Кириле ятлă ватă юрăçран П.П. Юркин тĕпчевçĕ çырса илнĕ.

Мана, ал çырăвĕн редакторне, пĕр поэт, ятлă поэт, çапла каланăччĕ:

— Эсĕ кăтартнисене тӳрлетрĕм, так ну. Эпĕ хирĕçместĕп редакторпа. Хусанкайпа вăт, ачам, пĕр чĕлхе тупаймăн. Йывăр унпа ĕçлеме, так ну...

— Йывăррине-мĕнне пĕлместĕп, ал çырăвне тытса курман, — хуравларăм эпĕ сӳрĕккĕн, ăшра хăйпе килĕшменнине тӳррĕн палăртма хăймасăр.

Эпĕ ун чухне (1959 çулта) Чăваш кĕнеке издательствинче ĕçлеме тытăннăччĕ кăна, писательсенчен чылайăшне произведенийĕсем тăрăх çех пĕлнĕ. Çапах та Петĕр Хусанкайпа хутра-ситре тĕл пулса калаçкаланăччĕ. Манăн пирвайхи сăвăсенчен пĕрне хăй пухса хатĕрленĕ «Миршĕн» сборнике те кĕртнĕччĕ вăл. «Ăшă кăмăллă, ырă чунлă», — шухăшлаттăм эпĕ Петĕр Хусанкай пирки ялан. «Йывăр унпа ĕçлеме» тенĕ поэтпа пĕртте килĕшес килмерĕ.

Паллах, тепĕр чухне (е сайра хутра анчах мар) редактор сĕнĕвне йышăнмасассăн та пултарать автор. Кун пек чухне автор хăйĕн тĕрĕслĕхне редактора ĕнентерме пĕлни кирлĕ. Редактор та, хăйĕн кăтартăвĕ тĕрĕс тесе шутласан, автора ĕнентерме пултармалла. Авторпа редактор пĕр-пĕринпе хирĕçни ĕçе ăнăçу кӳмест, кăткăслантарать кăна.

Малалла

1

Таркăн ялĕ пĕчĕкçĕ ял,

ларать варсен хушшинче.

Йĕри-тавра — ешĕл вăрман.

Таркăн - вăрман айĕнче.

Ирхинепе шăпчăк юрлать

ирхи сывлăм типиччен.

Каçпала лăпкă çил вĕрет

хĕвел анса путиччен.

Çакă ялта тăлăх арăм

тертпе виç хĕр ӳстернĕ.

Пĕри, вун саккăра çитсен,

йывăр чирпе чирленĕ.

Педучилищĕре çак хĕр

маттур пулнă яланах,

Йывăр чирне тӳсеймесĕр

выртнă вăл пульницăна.

Çав йывăра чăтма йывăр —

турра çĕр хут асăнăн:

çунан ăшне тӳсеймесĕр

хĕр амăшне асăннă.

Анне, тетĕп, эп выртатăп

пульница койки çинче.

Вăрах ан тăр, час килсе кур

куçра пур чух çут тĕнче.

Аннем, темшĕн юнлă сурчăк

хĕрлĕ сăна шуратать.

Анне, килсен пехилпе кил —

сăн хĕрелми теп кăштах.

Анне, эпĕ çук пулсан та,

маншăн ăшна ан çунтар.

Икĕ куçна ик хĕр юлĕç,

виççĕмĕшсĕр юлсан та.

Малалла

Чăвашсемшĕн тăрăшнă пекрех

Вăл хăйне ялан кăтартнă.

"Автономи тăвăпăр" тесех

Хăть ăçта сăмах çаптарнă.

Етĕрне чăвашĕ пулнăран

Тăрăшнă хăй вирьялсемшĕн.

Чĕмпĕре столица тăвасран

Çав тери хăранă мĕскĕн.

Савандеев — Анатсен асли —

Элмене пит шиклентернĕ.

Чĕмпĕре туман чăваш хули,

Ленин сĕннине сивленĕ.

Илнĕ кĕпĕрне хулисене:

Пушкăрт Ĕпхĕве ал панă,

Тутар тытнă Хусан элемне, —

Уншăн савăнса ташланă.

Пире лекнĕ уес хули çех.

Эпĕр пит нумай çухатнă.

Чăвашсен çурри куçкĕретех

Пирĕнтен уйрăлса кайнă.

Вырăса е тутара тухса

Хăш чăваш пире шар кӳнĕ.

Элмене хăть халĕ ылханса

Лăплантăр-и чăваш чунĕ.