Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

"Нимене! Нимене!" —

Ян янранă ир-ир.

Пулăшса пĕр-пĕрне,

Йӳнеçтернĕ эпир.

Тăкăнать сар ыраш, —

Ан ислен ыйхăра.

— Ĕлкĕрес! — тет чăваш,

Ял-йышне йыхăрать.

Тыр вырма, ут çулма,

Капансем тăрлама,

Пураран пӳрт тума —

Тиветех йыхăрма.

Мĕн тăвайăн пĕччен?

Ĕмĕрсен тăршшĕне

Илтĕнет пур енчен:

"Нимене" Нимене!"

Çут тĕнче сарлака,

Сан — çĕр çеç тĕрĕс мул.

Анаран аякка

Ярса пуснă ан пул!

Хĕсĕнет пурнăçу

Пӳрт тавра, лаç тавра.

Арăм çук — парăм çук...

Пур пулсассăн вара?

Сак тулли сар ача,

Хĕр арлать çиччĕре:

Пир, тăла, улача —

Пурте кирлĕ пире.

Сӳс тӳме, çăм чавма

Шӳтлесех хĕрсене

Хĕтĕртет çав сăмах:

"Нимене" Нимене!"

Ал-ура ĕçĕпех

Хăйранать ăс-хавал.

Çӳç касан хачă пек

Халь вăл çивчĕ, йăл-ял.

Çĕр çинче, пĕлĕтре

Çук эпир туманни.

Малалла

Çав кун та эпĕ хама пĕчĕккисем яланхи пекех хавассăн чĕвĕлтетсе кĕтсе илеççĕ пуль тенĕччĕ. Анчах та сас-чӳ илтĕнмерĕ, хăйсем те курăнмарĕç. «Ăçта мурта ку шăпăрлансем? - ун-кун пăхкаларăм ĕçрен таврăннăскер. - Мĕншĕн, хăнăхнă йăлапа, хирĕç чупса тухмарĕç?» Çапла шутлама ĕлкĕрнĕччĕ çеç, ваннăйĕнчен пĕчĕк çăмламас йытă йăтнă арăм мăрăлтатса тухрĕ:

- Ну, Бим, чăпăл турăм. Халь ĕнтĕ каçхи апат çисе паппа тумалли кăна юлать.

- Ку мĕне пĕлтерет, Васса? - ыйтрăм хама лăпкăрах тытма тăрăшса.

- Кçени, хĕр чухнехи тус-тантăшăм, тыттарса ячĕ. Укçасăрах! Сана мĕн, килĕшмест-им?

- Ачасем ăçта? - çиллĕме пытараймарăм эпĕ.

- Яла леçрĕм, - сулхăннăн тавăрчĕ мăшăрăм.

- Ма? Вĕсем мĕн, тăлăх-турат-им? Ашшĕ-амăш çук-им?

- Ман шутпа, вĕсене унта килтинчен лайăхрах пулать, Ваççа: ирĕн-каçăн ăшă сĕт, уçă сывлăш... Пит тунсăхласа çитсен шăматпа вырсарни кунсенче кайкаласа килĕпĕр... Халь чылайăшĕ çапла тăвать.

- Çын хыççăн эсĕ те шыва сикес тетĕн-и?

- Ну, пуçларĕ ĕнтĕ чăкăлташма! - шăртне тăратрĕ Васса. - Тепĕр тесен, ача-пăчашăн кăна мар, хамăршăн та пурăнмалла. Вĕсем, ӳссе çитсен, пурпĕр пире пăхас çук.

Малалла

Тĕтĕмпе тĕтĕрен хура пӳртĕн

Иртсе кайрĕ айван ĕмĕрĕ.

Яла час урăхла илем кӳртĕн,

Пӳрт ăшне урăх çутă кĕрĕ.

Хăйчикки тахçанах çунса сӳнчĕ,

Хускалмасăр выртать вăл лаçра.

Куçăхсан сиплекен кăмпа ӳчĕ

Шанса ларчĕ ентĕ лачăрах.

Киремет хыçĕнче хурамаччĕ,

Йĕрĕхсем илешен мăн турат.

Халь пĕри те унтан хăрамаççĕ,

Иртнĕ чух пăрахмаççĕ нухрат.

Шурăмпуç урăхла кăвакарчĕ,

Хурçă майлă паян шурăмпуç.

Çырупа улшăнать кĕтӳ карчĕ,

Тутăхса çĕршĕнет сухапуç.

Уйсенче урăхла ут кĕçенĕ

Каçăртса хăрăмланнă пуçне.

Сӳсмен тивнĕ кĕсрен ӳт кĕсенĕ

Тин тӳрленĕ вара ун чухне.

Çăвархланĕ çил-тăвăл хастарĕ,

Хăй тĕллĕн кĕрлес çук шыв сикки.

Пур вăя та этем пăхăнтарĕ,

Пур хăватăн та пулĕ чикки.

1

Пĕчĕкçеççĕскерĕм!

Ма эс пысăк мар-ши?

Çырăттăн чиперрĕн

Кунсерен пĕр аршăн.

Салтака манмашкăн

Епле эс пултарăн?

Вăл сана ачашшăн

Асăнать, мăнтарăн.

Ун лутра çĕр пӳрчĕ

Санпа çеç илемлĕ.

Кӳр чуппине, кӳрччĕ!..

Вилĕм тек килеймĕ.

2

Чĕвĕл-чĕвĕл чĕкеçсем

Ларчĕç бруствер хĕррине.

Алă вĕççĕн çĕклесе

Чĕкеçрен чĕлхе илме

Эп сана вĕрентеймерĕм.

Каçарах, пĕчĕкçĕскерĕм!

Вĕлле хурчĕ тутанать

Çеçпĕле те ӳхлĕме.

Сим кӳмешкĕн тутуна,

Çу пек çепĕç пуплеме —

Пылпа çу эп сĕреймерĕм,

Каçарах, пĕчĕкçĕскерĕм!

3

Кунĕн-çĕрĕн çумăр, çумăр,

Тăхлан çумăр пуç çинче...

Эс, юрать-ха, çумма-çуммăн.

Эс, юрать-ха, пит инçе.

Хăш чухне эп, ывăнсассăн,

Сан сăнна пăхатăп та —

Çĕкленет каллех ман сассăм,

Ватăлма каллех тăхтап.

Малалла

Ялтан тухса, мăн Атăл хĕррипе

Урхамаха сиктертĕм васкатса.

Кĕрешĕве чĕнеп чăвашсене, —

Хĕçе çĕклерĕм, ĕмĕт çуратса.

Вăрмансенче те аслă хирсенче

Хăравçă кайăк пек пытанар мар.

Ытарайми чăваш çĕршывĕнче,

Чăваш çынни, сассуна пар!

Кала эс хыттăн: "Эпĕр чура мар.

Чăваш тăшманĕ пĕтмелле!"

Чăваш çынни, хăватлăн сасă пар,

Чăваш çынни, хĕçне çĕкле!

Чăваш çынни, тăван, хастар пулар,

Чăваш çынни, хĕçне çĕкле!

Чăваш çылнни, халь курăр, чура мар,

Чăваш тăшманĕ пĕтмелле.

Ăнлантаркăч

1935 çулта Шупашкарта пурăнакан Иван Ильин ватă юрăçăран П.Ф.Филиппов учитель çырса илнĕ. П.Ф. Филиппов ăна 1991 çулта "Вучах" хаçат редакцине, Юхма Мишши патне упрама, май пулсан, пичетлеме ярса панă. Юхма Мишши архивĕнче упранать.

Темлерен, яла отпуска таврăнсан, инçех мар вырнаçнă катка-пичĕке тăвакан артеле çитрĕм. Хапхаран кĕнĕ çеçчĕ - тахçан пĕр урамра çапăçса ӳснĕ юлташăма тĕл пултăм.

- Эс, каптăрма ачи, мĕн туса çӳретĕн кунта? Мĕн çухатнă? - çатăлтатрĕ Павăл аллăма вăраххăн силлесе.

- Ракатка хăми кирлĕ пулчĕ, - терĕм эпĕ. - Аннене пахча карти тытса парасшăнччĕ.

- Халĕ Атнашкин патне ĕнтĕ. Çапла-и? - çăвартан пăхрĕ Павăл. - Ан кĕр ун патне.

- Ма? - тĕлĕнтĕм эпĕ.

- Малтан Мульхапа курса калаç.

- Ку тата кам?

- Шерккей Мульхи-и? О, Мульха пирĕншĕн турă та, патша та! Пурне те ывăç тупанĕ çинче ташлаттарать.

- Арăмĕ, штоль? - тавçăрасшăн пултăм эпĕ.

- Асту пуль. Еркĕнĕ! - йӳççĕн лĕхлетрĕ юлташăм.

- Нивушлĕ çав териех - влаç пайламаллах - юратать ăна Атнашкин?

- Хă, каларăн та! Мĕн юратмалли пур ăна, çав тислĕк купине? Урлăшĕпе тăршшĕ пĕр тан. Ни - кĕлетки, ни - сăнĕ-пуçĕ...

- Апла тăк, мĕнле çавăрса тытма пултарнă-ха вăл хуçалăх тилхепине?

- «Мĕнле» мар, «мĕнпе»! Ӳсĕрле-мĕнле «юсаса» янă та ăна пирĕн катăкки, ку вара, Мульхи, тĕлĕрсе тăман - хăпарса та ларнă ун ĕнси çине.

Малалла

Тăшман чи ырă тус иккен;

Пулма хистет пире ăс-халлă.

Чи хăрушши çеç вĕсенчен

Сана япшарлăхпа пусахлĕ.

1801-1806

Ылтăн пек хуртăм,

Мĕншĕн нăрлатăн?

Мĕн-ши эс куртăн? -

Шав çаврăнатăн.

Е юрататăн Ман Лизăна.

Сар карас пек-им

Çӳçĕ ун питĕ?

Хĕрлĕ чечек-им

Хĕрлĕ тути те?

Е шурă сахăр

Унăн кăкри?

Ылтăн пек хуртăм,

Мĕншĕн нăрлатăн?

Илтрĕм те куртăм,

Эсĕ калатăн:

"Пыл тупăнсассăн

Вилĕп ĕмсе".

Гаврила Державин, 1794

Янравлă кайăк тытнă та

Ăна алра шав чăмăртаççĕ.

Леш, мĕскĕн, нăйкăшсассăн та

«Юрла!» тесе тек аптратаççĕ.

Гаврила Державин, 1792 е 1793

Икĕ ватă тус - Пал Захарчăпа Никăн Иванч - Шупашкарта пĕр уйăх ытла пулмарĕç. Иккĕшĕ те яла кайса тăванĕсене çĕр улми кăларса тирпейлеме, пахча çимĕç пухса кĕртме пулăшрĕç. Вăл-ку ĕçе тума вăй çитмерĕ-ха вĕсен, çапах та тăванĕсем ана çинче ĕçленĕ чухне килти вак-тĕвек ĕçсене турĕç, выльăх-чĕрлĕх пăхрĕç, мăнукĕсемпе аппаланчĕç. Кунсăр пуçне ял-йышпа, хăйсем пекех ватăсемпе тĕл пулса çамрăк чухнехи вăхăта аса илчĕç, хальхи пурнăç кăларса тăратакан ыйтусем пирки калаçрĕç.

Халĕ ак Шупашкара таврăнсан вĕсен пĕр-пĕрне пĕлтермелли темĕн чухлех.

— Ас тăватăн-и, Никăн Иванч, пирĕн колхоз пĕтĕм республика умĕнче мухтанмалăх сысна самăртмалли комплекс туса лартнине? — çак ыйтуран пуçларĕ сăмахне Пал Захарчă калаçса татăлнă пекех хула паркне кĕмелли арка айĕнче тĕл пулсан.

— Ас тумасăр, лайăх ас тăватăп. Миçе çул çырмарĕç пулĕ ун çинчен хаçатсем. Телекуравпа та кун сиктермесĕр кăтартатчĕç. Кино ӳкерни çинчен те илтнĕччĕ.

— Ӳкернĕ, ӳкернĕ, — тусĕн сăмахĕпе килĕшрĕ Пал Захарчă. — Ӳкермелли пурахчĕ ĕнтĕ. Мĕн тĕрлĕ çурт туса лартмарĕç пулĕ ун чухне. Кашни ĕç-пуç валли наука вĕрентнĕ пек уйрăм çурт: амасене çăвăрлаттармалли, çăвăрсене пăхса çитĕнтермелли, самăртса аш тума хатĕрлемелли, апат упрамалли çуртсем. Ку çеç те мар. Выльăх пăхакансене пурăнма, вĕсене канса вăхăта усăллă ирттермелли уйрăм çуртсем. Ахальтен мар ĕнтĕ вĕсене комплекс терĕç.

Малалла