Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Тӳре тăвать çӳлти аттемĕр

Çĕрти патша таврашсене:

Хăçан, хăçан каçармăн тетĕр

Сăвапсăр, чыссăр çынсене?

Ак тивĕçĕр: йĕрке упрантăр,

Ан хаклăр вăйлине кура,

Ыр хӳтлĕх-сыхлăха туянтăр

Пур тăлăх çын хĕн-асапра.

Айăпсăра тертрен хăтарăр,

Çурт-йĕрлĕ ту телейсĕре,

Нишлисене çăлса хăварăр,

Юрли ан лартăр тĕрмере...

Илтеççĕ! Курманçи пулаççĕ!

Куçа хуплаççĕ услампа.

Çĕре усал ĕçпе варлаççĕ,

Тӳпе кисренĕ суяпа.

Шутлаттăм: патшасем кĕреллĕ,

Ниме те пăхăнман вĕсем!..

Анчах эсир те вут чĕреллĕ,

Эсир те вилĕмлĕ чунсем.

Саралнă çулçă ӳкнĕ евĕр,

Эсир ӳкетĕр-мĕн çĕрех!

Чи мĕскĕн чурăр тӳннĕ евĕр

Эсир тӳнетĕр пур пĕрех.

Тӳрлĕхлисен Турри, тăрсамчĕ,

Кĕллĕмĕре илсем ăша:

Усалсене айăпласамччĕ,

Пул пĕртен-пĕр çĕрти патша!

Гаврила Державин, 1780-1787

Хусан кĕпĕрнипе уесĕнчи

Якурьел масарĕнчи Державинсен

йăхĕн вил тăприсем çине

Сăваплă несĕлсем выртан масарăм,

Кӳмерĕм ылтăн-кĕмĕл вил тăпри çине.

Мухтавлă ăрăва эп тăсаймарăм,

Анчах вăй çитнĕ чул эп турăм ыррине.

Гаврила Державин, 1810

Эп лартрăм хам ятпа яланлăх чаплă палăк,

Вăл çирĕп металтан, çӳлрех пирамитран.

Çил-тăвăлпа аçан вăй çук ăна хуçмалăх,

Йăшса вăл анмĕ вăхăт шунăран.

Эп вилмĕп тĕтĕмпе, ман ĕçĕн пысăк пайĕ

Юлать çĕрмесĕрех, вăл пурнĕ халăхра.

Мухтавăм çĕр тавра шавах чакмасăр кайĕ

Славян йăх-несĕлĕ кун курнă вăхăтра.

Хыпар Шур тинĕсрен Хури таран саланĕ -

Атăлпала Нева, Донпа Урал енне.

Пур халăх та ун чух вара аван ăнланĕ

Мĕскер-мĕскер туса эп чаплă пулнине.

Хăйса вырăссенчен пĕрремĕш пахаларăм

Фелицăн ыр ĕçне вылянчăк сăвăпа.

Эп Туррăмăр çинчен чуна уçса каларăм,

Пĕлтертĕм чăнлăха ăш-пиллĕн йăл кулса.

Эй, Муза, тивĕçӳ пур санăн мухтанмалăх,

Хăвах силле-тирке хăвна сивлекене.

Эс лăпкă алăпа ĕмĕрлĕхе юлмалăх

Çут шуçăм кăшăлне хурсам пуçу çине.

Гаврил Державин, 1795

Ачаш та вăштăр çил çу кунĕн ăшшинче

Эп тĕлĕрнĕ чухне мана вĕрсе тăмасть-ши?

Е шыв шăнкăртатать лăс йывăç хушшинче?

Е йывăç айĕнче пичекĕм чуп тумасть-ши?

Çук, арфа сас парать, асамлă ун сасси:

Е кĕл чечек çинче вăл тĕлĕрет пĕр касă,

Ахрăмланса чуна вăл кăтăклать пĕр си,

Перун инçетлĕхне ярать янравлă сасă.

Эс, Муза тантăшĕ, çĕклентерен чуна

Харита пӳрнисем хĕрсе вылянă майăн.

Çапла пуç кăшăлĕ кӳрсен харитăна

Сăнаççĕ юратса йăл кулăпа нумаййăн.

Тăнлатăн савăнса ăна пĕрле чухне,

Аттелĕхĕм çинчен юрланине эс илтĕн,

Аса килеç вара чечеклĕ çуркунне,

Хусанăмри кунсем - çав тапхăр маншăн ылтăн.

Эй, манăн малтанхи кунсен сăпки-хушши,

Ман çылăхсăр, айван яш вăхăтăн кĕтесĕ!

Мана сан шуçăму хăçан çутатĕ-ши,

Хăçан яланлăха кĕтсе илейĕн эсĕ?

Хăçан курайăн-ши еткерлĕх кĕтĕвне,

Ĕмĕртенхи кĕреш юмансене ыталăн?

Хăçан çитейĕп-ши Шур Атăл çаранне,

Хăçан-ши Атăлта шур парăса хăвалăп?

Малалла

Тăван чĕлхем! Таса хĕлхем

Парсам пăлхавлă чунăма.

Пар чăнлăх, савăнăç, илем,

Пар ирĕк — çутăрах çунма.

Ĕшĕннисемшĕн çул çинче

Эс — шанчăк çăлтăрĕ ялан.

Тискер тăманлă каçсенче

Йыхравлă чан пек янăран.

Çунат паратăн çамрăка,

Ватта чун канăçĕ кӳрен.

Сӳнсе кĕлленнĕ кăмрăка

Вут кайăк сывлăшĕ кĕртен.

Хыпса çунан çĕршывăма,

Чĕлхем, сипетлĕ çумăр яр.

Хĕвел хĕм панă сывлăма

Мана та пĕр тумлам сыптар.

Сĕткенӳпе шăварăнса

Шаланкă евĕр çĕкленем.

Çӳлте çуйхавлăн ярăнса

Этемшĕн савăнăç чĕнем.

И мĕн пуян, тăванăм?

Сывлăх пуян.

Сывлăх çул памасăр çта каян?

И мĕн пуян, тăванăм?

Туслăх пуян.

Пин ылтăн мар, пин тус эс туян.

И мĕн пуян, тăванăм?

Халăх пуян.

Унсăр пуçне кама пуç таян?

Эс те пуян, тăванăм,

Эп те пуян:

Пуçăмăрта сывлăх пур паян.

Сывă пулар, тăванăм,

Туслă пулар,

Халăх ирĕкĕнчен ан тухар.

Çавра уйăх çинчи пике

Йăтса тăрать ик витре.

Ĕмĕр-ĕмĕр хул пуççине

Касса тăрать кĕвенте.

Çĕр çинчи ялти пике те

Унран уйрăлса тăмасть:

Икĕ витре хушшинче ун

Пĕвĕ час-час авăнать.

Хĕрарăм — çĕр тĕвви,

Пӳрт ăшши, кил хуçи.

Çавра уйăх çинчи пике

Пĕр пĕччен тăрать ялан.

Тĕл пулайĕ-ши вăл кĕтнине

Инçетри сарă кун тĕнчине?

Пурнăçра та хăш чух юмахри пек

Илĕртет сив илем инçетри:

Савнă çын юнашар пулин те

Çав-çавах тус — пĕчченлĕх чури.

Хĕрарăм — чун уççи,

Тĕпсĕр çăл, кун çути.

Çавра уйăх çинчи пике —

Çĕр çинчен илнĕ тĕп сăнар.

Тен çынсем асăрхаччăр тесе,

Туса панă пăхма аякран?

Тем куçа курăнни — сĕнни çеç

Икĕ тулли витре телей?

Яланах санпала киленесчĕ

Çавра уйăх çинчи пике.

Хĕрарăм - пирĕшти,

Илемпи, чун савни.

Атте кашни çĕнĕ çулах вăрмантан пысăк чăрăш илсе килетчĕ. Лапсăркка мăн тураттисене силлентерсе пӳрте кĕнĕ чухне хăй те Хĕл Мучи пекехчĕ. Мулаххай тăхăннăскер, çăматăпа, кĕрĕкпе - шап-шурă юр айне пулнă та - асамлă юмахри евĕр курăнать. Акă вăл алăкран кĕчĕ те лăстăр-лăстăр силленчĕ, шăпăр илсе юрлă çăматтине шăлса тасатрĕ. Сип-симĕс чăрăшĕ вара пурт тулли саркаланать, уçă сухăр шăрши сарать. Эпир пурте аттене сырса илтĕмĕр, ун тавра сиккелетпĕр. Вăл вара эпир савăнса кĕтнĕ чăрăша мачча каштинчи тимĕр çекĕлтен çыхса çакрĕ те тунине шыв витрине лартрĕ. Эх! Вăрр та вăрр çавăратпăр чăрăша! Унпа пĕрле тĕнче çаврăнать тейĕн!.. Куç умĕнчех капăрланса-шукăльленсе пырать вăрман пики. Атте чăрăш тăррине хĕрлĕ çăлтăр лартрĕ. Эпир Çĕнĕ çул теттисене чăрăш çине çакма пикентĕмĕр. Шăп çав вăхăтра анне те çитрĕ - шурă хутаçпа Çĕнĕ çул кучченеçĕ илсе килнĕ. Эпир канихветсене хăшне çăвара хыпатпăр, хăшне елка çине çакатпăр... Асанне урайне тĕк тӳшек, минтерсем сарса хучĕ. Эх! Кушакки-путекки пурте пĕрле чăрăш тавра кача-мачи хуçатпăр... Чăн-чăн Çĕнĕ çул вара çĕрле пуçланать, эпир ăна çапла выляса-кулса кĕтсе илтĕмĕр те çĕрле чăрăш айĕнчех çывăрса кайрăмăр. Эх! Мĕн тери телейлĕ те асамлă ачалăх!.. Чунри илем кĕтреленсе, çут çăлтăр çумăрĕ пек çуса пĕтĕм чуна илемлетет... Çĕнĕ çул - асамлă уяв.

Малалла

Хальхи пекех ас тăватăп:

Мускав хули... театрта

"Амалия" роле вылятăп,

Çап-çамрăк хĕр ун чух тата.

Чечек çыххи спектакль хыççăн

Тыттарчĕ каччă йăл кулса.

Пĕрре курсах хама-хам вĕçнĕн

Туйса эп илтĕм, ăнланса.

"Ăçтан эсир?" - тесе ыйтсассăн,

Вăл хуравларĕ: "Пушкăртран".

"Эсир тата?..." - тĕпчет хавассăн.

"Чăрăшкасси ятлă ялтан.

Йĕпреç районĕнчи илемлĕх

Кӳрет савса чăваш çĕрне..."

"Э... вăн ăçтан çак илĕртӳлĕх..." —

Тесе вăл тăсрĕ сăмахне.

Яту — Кирилл, Надежда эпĕ,

Ик ят — ик çын, тен, Тур çырни?

Шупашкарта вĕреннĕ эсĕ,

Артистка эп - пулас савни.

Илемлĕ туйăм ман çуралчĕ,

Таса, çунатлă юрату!

Сана курсан чĕрем юрлатчĕ,

Савăнтаратчĕ яш утту.

Çыравçă Ираида Нарс та

Хăна туса иксĕмĕре

Пиллерĕ. Хушрĕ вăй, çунат та

Чунран килĕштерсе пире.

Çулталăк алла-аллăн савăк

Утса çӳренĕ урампа

Мĕн чухлĕ эс пĕлеттĕн сăвă!

Малалла

Аякран килсен ăш çумăр,

Аслатийĕ кĕрлесен,

Хăрамасăр утрăн çуммăн

Урама илем кӳрсе.

Сунчăк карăнчĕ пуç çийĕн...

Çул çинчи кӳлленчĕксем—

Çук иккен! — Пăхмарĕç сиввĕн,

Иртнĕ майăн ик этем.

Аслати те мăкăртатрĕ,

Кĕр! кĕрлерĕ те — самант

Пĕлĕт тăрăх тăкăртатрĕ

Урапи леш урама.

...Çак ӳкерчĕк тухрĕ чĕррĕн

Ас илсессĕн çав куна

Сан та эрешленĕ тĕрĕ —

Евитленĕ самана.