Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Вăрманти илемлĕ чечексене курсан кăмăл çĕкленет. Кашниех сана темĕн çинчен каласа парасшăн пек туйăнать. Акă пĕр сарă чечек çумне выртрăм. Сисмен те — çывăрсах кайнă. Çав вăхăтра асамлă тĕлĕк куртăм. Ӳсентăрансен хушшинче вăрçă пырать пек: пĕр-пĕрне вăррисемпе ывăтаççĕ çавсем, çулçăсем çинчи шыв тумламĕсене сирпĕтеççĕ. Эх, хирĕçеççĕ чечексем! Ăнсăртран пĕр тумламĕ ман çине лекрĕ те вăранса кайрăм. Юрать тĕлĕк çеç пулнă ку. Савăнса килелле чупрăм.

Эй, турă, çырлахсам,

Усал пупран хăтарсам!

Паян шкула килминччĕ,

Пире çӳçрен туртминччĕ.

Чĕркуççи çине лартса,

Хăлхаран лăскаминччĕ,

Эй, турă, çырлахсам!

Пуп хĕнесрен хăтарсам!

Шкула килме пăрахинччĕ,

Тухса килес пулсан та,

Вăл такăнса ӳкинччĕ!

Тăван ялтан, çемьерен аякра ĕçлесе пурăнасси Аркадий Петровичшăн çав тери йывăр. Пушă вăхăт тупăнсанах вăл çемйине курма васкать. Мăшăрĕпе вĕсем икĕ ывăл ӳстереççĕ: Ваня тата Саша. Ваня çиччĕмĕш класра вĕренет, Саша вара шкула каймасть-ха. Иккĕшĕ те лара-тăра пĕлмеççĕ, тем те пĕр ăсталаса кăларма юратаççĕ.

Пĕррехинче эпĕ вĕсем патне хăнана кайрăм. Вĕсем мана ăшшăн кĕтсе илчĕç.

— Аня, пирĕнпе пĕрле вылятăн-и? — тесе ыйтрĕ манран Ваня. Эпĕ хирĕç пулмарăм.

— Паян эпир ют çĕр-шывсенче пулса курăпăр, — савăнчĕ Саша.

— Мĕнпе кайăпăр? — ыйтрăм эпĕ тĕлĕнсе.

— Часах курăн.

Арçын ачасем диван çине тăватă пукан ухтарса лартрĕç. Саша шкафран виçĕ тутăр туртса кăларчĕ. Ваня таçтан ваннă радиоприемник илсе килчĕ, Саша- пластмасран тунă тарелка.

— Мĕн тăвăпăр эпир кунпа? — ыйтрăм эпĕ нимĕн те ăнланмасăр.

— Ан васка, часах веçех курăн, — терĕç мана арçын ачасем. Арçын ачасем пукансем çине улăхса ларчĕç. Эпĕ те хăпарса лартăм.

— Паян пире ертсе пыраканĕ — робот Вуди, — терĕ Саша робота малти пукан çине лартса.

— Тыт, куçна çых, — терĕ мана Ваня тутăр тыттарса. Эпир пурте куçа тутăрпа çыхрăмăр.

Малалла

Чĕлĕмçĕ юрри

Тĕтĕм ашшĕ,

Ырă чĕлĕм,

Мухтав сана,

Кукăр пуç.

Тутан ашĕ,

Çăвар тути,

Чĕрен çăвĕ,

Тавтапуç.

Тутлă апат

Çинĕ хыççăн

Эпир сана

Тытатпăр.

Санăн кĕлне

Шакка-шакка

Хатĕрленсе

Тăратпăр.

Сан илемлĕ

Сăнна пăхса,

Тасалăхна

Сăнатпăр.

Çутă сăнлă

Шлепкӳ айне

Ырă табак

Хуратпăр.

Чунтан-вартан,

Пур кăмăлтан

Сана савса

Чĕртетпĕр.

Куç хупахне

Усăнтарса,

Тута тăсса

Ĕметпĕр.

Пиртен тухнă

Сарă тĕтĕм

Ункăн-ункăн

Çаврăнать.

Çынсен ăшне

Кĕре-кĕре

Чыхăнтарма

Тытăнать.

Çапла пирĕн

Малалла

«Ырă ĕçсен çулталăкне» халаллатăп

Кăвак хуппи уçăлнă самант…

Ваттисем каланă тăрăх, ăна пурте кураймасть, вăл чи-чи телейлисене çеç курăнать. Мана кăвак хуппи уçăлнă саманта курма тӳр килчĕ. Хăçан тетĕр-и? 21-мĕш ĕмĕрте, тăван ялта, Мĕшĕлте!

Мĕн пĕчĕкрен мана каçхи тӳпе канăç памасть. Пăхатăп та пăхатăп тӳпенелле, унта мана темĕнле вăрттăнлăх пытарăннă пекех туйăнать. Асанне юмахĕнчен эпĕ ăна хам куçпа курса, ун кĕвентине йăтса кӳршĕри кинеме шыв тултарса пулăшасси çинчен шутлама та пултарайман. Çав илемлĕ пикен ячĕ те пур — Тавăрпи! Мĕнле илемлĕ ят, чăн-чăн чăваш хĕрĕн ячĕ вĕт Тавăрпи манпа тахçанах тĕл пуласшăн çуннă-мĕн.

Вăл пирĕн çине, çӳлтен, уйăх çинчен тăтăшах сăнанă.

Эпĕ тăрăшуллă хĕрача пулнине курнă та (эпĕ атте-аннене выльăх-чĕрлĕх пăхма, пахчари йăрансем çинчен çум курăка çумлама пулăшнине, пĕчĕк Алюш шăллăма юратса пăхнине, унпа тĕрлĕрен савăнăçлă вăйăсем вылянине курнă та) мана юратса пăрахнă, манпа тĕл пулу шыранă.

Суять тетĕр-и? Çук, пĕрре те суймастăп. Эпĕ — Улька, суякан хĕрача мар.

Паян манăн пĕрре те ыйхă килмест. Чӳрече каррине ерипен сиретĕп те — тӳпери çап-çутă уйăха куратăп. Чим-ха, уйăх çинче илемлĕ хĕр тăрать-çке! Кĕвентеллĕ хĕр, чăваш кĕпи тăхăннă Тавăрпи… Вăл мана тахçанах сăнанă пек туйăнчĕ, хăйĕн ватă пӳрнипе мана кăчăк туртать. «Тух хăвăртрах урама, никама та ан систер», — тенĕн туйăнчĕ мана.

Малалла

Чирлĕ ватă асанне,

вырăнпах выртать.

Çапах чирлĕ пуçĕпе

мана ыр сунать:

— Хамăн вăрăм ĕмĕрте

курнине курнах,

выççине те туттине

тӳснĕ эп йăлтах.

Виçĕ шăллăм вăрçăра

пĕтнĕ çапăçса.

Ирĕклĕхшĕн тамăкра

çуннă çамрăклах.

Халь выртать ав арчара

çыру тĕрки тăвансен:

кĕтнĕ вĕсем çак куна

юлашки юн юлмиччен.

Манас çук вĕсен ятне,

манас çук вĕсен ĕçне,

çак чечек пек пурнăçшăн

паттăррăн кĕрешнине.

Чи хăрушă сăмахах,

«бомба», «вăрçă» тенине

илтес марччĕ кăлăхах,

ан курсамăр нушине.

Туслăх кирлĕ халь пурне те,

пурăнăр килĕштерсе,

ваттине те, вĕттине те

яланах мирлештерсе.

Пĕррехинче эпир кукамайпа касу пăхма кайрăмăр. Таçтан космос карапĕ вĕçсе килчĕ. Вăл çĕр çине ларчĕ те, унран тĕтĕм тухрĕ. Тĕтĕмпе пĕрле темле симĕс çынсем тухса тăчĕç. Вĕсем пире сывлăх çунчĕç. Пирĕн ĕнесем хăраса тарма пуçларĕç. Симĕс çыннисем ырă кăмăллă пулчĕç. Пире пулăшас терĕç. Вĕсем пирĕнпе темĕскер калаçаççĕ, анчах эпир вĕсене ăнланмастпăр. Вĕсем пире ĕнесене пĕр çĕре пухса пачĕç. Кайран вĕсем карапран аслă çыннине, ертӳçине, илсе тухрĕç. Вăл çынсен сăмахĕсене анланчĕ. Вĕсем пире хăйсем патне хăнана чĕнчĕç. Эпир вĕсене тав турăмăр, каймастпăр тесе пĕлтертĕмĕр.

Пирĕн ĕнесене кĕртме вăхăт çитнĕччĕ. Эпир вĕсене ял патнелле хăвалама пуçларăмăр. Симĕс çынсем пире тав турĕç те,вĕçсе кайрĕç.

Акă тепĕр касу çитрĕ. Татах çав çыннисем вĕçсе килчĕç. Вĕсем курăксене сип-симĕс пысăк ӳстерчĕç. Ĕнесем те ниçта та тармарĕç, курăка тутлăн çирĕç. Эпир кукамайпа хăнасемпе калаçса çакна пĕлтĕмĕр: вĕсен ӳчĕ питĕ çӳхе. Ăнсăртран пĕр çынни аллине çĕçĕпе кастарчĕ. Асанне ун аллине усăллă курăкпа çыхса ячĕ. Вĕсем пире тав турĕç те, вĕçсе кайрĕç. Çапла, эпир симĕс çынсемпе туслашрăмăр. Пурнăçра тем те пулать.

Итлĕр-ха, итлĕр-ха пурăнакансем,

Уçăр-ха куçăрсене, халăхсем!

Сĕм вăрмана кам-ши çав янратать,

Кам-ши хунарпа ăна çутатать?

Аслати сасси пек унăн сасси,

Уйăх çути пек хунарăн çути.

Аллипе сулсассăн, сывлăш кĕрлет.

Малалла утсассăн, çĕр кисренет.

Вăл сиввĕн пăхсассăн, çиçĕм çиçет.

Калаçнă чух вилнĕ çын чĕрĕлет.

Пур йывăçсем тăрăх çил-шав кĕрлет,

Вăхăчĕ-вăхăчĕпе ян янрать.

Кам пулĕ тетĕр эсир çав çынна?

Кам хăват парать пулĕ тетĕр ăна?

Эпĕ халĕ пĕлтĕм ĕнтĕ вăл камне:

Сăмахран сисрĕм вĕрентекене.

Ячĕ çав çыннăн «Тăнлăхуна çут»,

Ун хунарĕн ячĕ «Çырнă хут».

Танлăх вĕрентет çынсене пурăнма.

Йывăр кунта пĕр-пĕрне пулăшма.

1907-1908

Хĕвел пайăркисем чӳречерен кĕнипе паян эпĕ ирех вăрантăм. Ытти чухне çывăрас килнипе вырăн çинчен тăраймасăр выртаттăмччĕ, паян вара ялтах сиксе тăрса лартăм. Хĕвелĕ тата! Хĕвелĕ те манпа вылянăнах туйăнчĕ, урамалла чĕнчĕ. Чăтса пулмасть тесе шутласа илтĕм те хам çумра çывăрса выртакан йăмăка кăрт-карт чышса илтĕм.

— Юля, Юля тетĕп, тăр-ха, тăр. Кунĕ паян мĕнле хитре, эпир санпа тахçанах вăрмана кайма шутланăччĕ, атя, каяр! — чыша-чыша вăрататăп йăмăка. Вăл вара тăрас вырăнне тепĕр майлă çавăрăнса выртрĕ те малаллах харлаттарма пуçларĕ. Кăтартăп-ха эп ăна аппăшне мĕнле итлемеллине! Хамăн вара вăрмана каяс кăмăл ӳснĕçемĕн ӳссех пычĕ. Мĕн тăвас-ха ку йăмăка?

— Юля, тăр-ха хăвăртрах, эсĕ юратакан мультфильм пуçланчĕ телевизорпа! — суйма пăхрăм эп ним тăвайманнипе. Аранах йăшăл турĕ йăмăк. Куçне уçсан вара нимĕнле мультфильм та кирлĕ пулмарĕ.

— Мĕншĕн мана вăратмастăн? Кун пек çанталăкра кам çывăрса вырттăр? — нăйларĕ йăмăк. Эпĕ вăратнине пачах та илтмен тейĕн ăна. — Эпир санпа тахçанах вăрмана каясшăнччĕ, атя каяр.

Йăмăк хампа пĕр шухăшли мана савăнтарчĕ. Ара, атте вăрманта чылай кăмпа пурри çинчен калани те илĕртрĕ пулас. Эпир васкавлăн çырткаларăмăр, кирлĕ хатĕрсене пуçтартăмăр та вăрманалла чупрăмăр.

Малалла

Ах, мĕнле упрар-ши

çак çут тĕнчене?

Мĕншĕн ăнланмаççĕ

хăш — пĕри çакне?

Вăрçăсăрах вăрçă

лавкка çумĕнче:

ушкăн арçын тытнă

кашни кĕленче.

Карланкисем янкăр,

ĕçеç йӳççине.

Тутине пĕлмеççĕ,

тăкаç укçине.

Мĕн сăмах тухмасть-ши

çăварĕсенчен.

Кам кăна çунмасть-ши

вĕсен тертĕнчен.

Хăшĕ йăванать те

нӳрĕ çĕр çине,

унтах çĕр каçать те

каять вăл чире.

«Тӳсĕмлисем» вăйлăн

кĕрешӳ пуçлаç.

Ӳсрĕлсен хăрушшăн

хăйсене тытаç.

Эпир, ачăрсем вĕт,

куратпăр йăлтах,

тарăхатпăр питĕ

пĕчĕк пуçпалах.

Ах, мирпе пурнасчĕ

çакă çĕр çинче.

Ĕçкĕçсе хыпасчĕ

Малалла