Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Чечек çеçке çурать, ăна

Тăпра парать хăй сĕткенне.

Çаплах çĕршыв та халь сана

Сĕнет ыр пурнăç шерпетне.

Ĕçех ăна! Юрат мана...

Анчах çĕршыв тивĕçĕнчен

Ан тух нихçан та. Яланах

Таса пул халăх йышĕнче!

Акăш пек тееç сана:

Акăш сарă кĕркунне

Ăсанать кăнтăр енне.

Çывăх эсĕ яланах, —

Танлаштармăп нимĕнпе,

Улăштармăп нимĕнпе

Эп сана!

Тополь пек тееç сана:

Тăкăнаççĕ вĕл вĕçсе,

Çулçисем ун кĕр çитсен.

Эс кĕрнеклĕ яланах, —

Танлаштармăп нимĕнпе,

Улăштармăп нимĕнпе

Эп сана!

Уйăх пек тееç сана:

Çухатать-çке ир енне

Уйăх сивĕ çутине.

Эс типтерлĕ яланах, —

Танлаштармăп нимĕнпе,

Улăштармăп нимĕнпе

Эп сана!

Кайăк пек тееç сана:

Юрламасть-çке кĕр енне

Кайăк капăр юррине.

Эс хаваслă яланах, —

Танлаштармăп нимĕнпе,

Улăштармăп нимĕнпе

Эп сана!

1

Ахальтен мар хĕвел аннă чух çывăрма каламан. Питĕ вăраххăн вăранчĕ Евук. Йăванса кайнă тулли михĕ евĕрех кĕлетки йывăр пулчĕ унăн. Пуçĕ çемçе минтертен уйрăласшăн пулмарĕ. Çав вăхăтрах ăшă вырăн та текех илĕртмерĕ. Шăрăхĕпе сивви, канлĕхĕпе кансĕрлĕхĕ пĕр самантра пырса çапрĕ тем вăхăта тĕлĕрсе кайнă хĕрарăма. Пуçĕ янăрарĕ, кĕлетки сурнă пек туйăнчĕ ăна. Ват çын евĕр ахлата-эхлете çĕкленчĕ Евук хăйен пĕччен çыншăн ытла анлă выранĕ çинчен. Утнă çĕртех çӳхе халат тӳмисене вĕçерте-вĕçерте ваннăйне кĕрсе кайрĕ.

Чылай вăхăт ним тĕллевсĕр, лăпкăн выртрĕ хĕрарăм тĕрлĕ-тĕрлĕ тăварпа çемçетнĕ вĕри шыв ăшĕнче. Вăрттăн çеç сăнаса тăракан çын кускер çывăрсах кайнă теме те пултарĕччĕ. Çук. Евук ĕнтĕ çывармасть. Ку унăн «сунара» тухас умĕнхи лăпкăлăх кăна.

Хăвăрт çĕкленчĕ вăл вĕри шыв ăшĕнчен. Ваннăна тулнă шыв юхса пĕтессине кĕтмесĕрех хăй çине сип-сивĕ шыв юхтарчĕ. Малтан çӳçенсе илчĕ, кайран вара шăнса хытса пачах улшăнчĕ тейĕн. Куçĕсенче, илемлĕ çӳхе тути çинче темĕнле вылянчăк хĕлхем сӳнми вылярĕ унăн. Хăш вăхăтра шывран тухса типĕннине те сисмерĕ пуль вăл.

Пуç тӳпинчен пуçласа ура тупанĕ таран кăтартакан тĕкĕрĕ патне çап-çара тенĕ пекех пырса тăрсан çеç кăшт чарăнса тăчĕ. Хăйĕн вăрăм, илемлĕ урисене, чăмăр купарчине, тулли кăкăрĕсене сăнаса пăхрĕ хĕрарăм. Темĕн шырарĕ; темĕн тиркерĕ вăл хăй кĕлеткинче. Тен, пачах урăхла. Хăй кĕлеткипе хăй киленчĕ пулĕ çак самантра. Пĕлме çук. Анчах мĕн курнипе кăмăллă юлчĕ; çемçе алшăллипе васкамасăр, кашни тумлама типĕтсе кĕлеткине сăтăрчĕ.

Малалла

Шурлăх сăхă шухăшлă,

Эп пĕлеп, сисеп.

Шурă тиха шухă та —

«Асăрхан-ха, — теп, —

Тăпăр-тăпăр — кăмăллă

Ушкăн аякра.

Мĕн тесе эс çăмăллăн

Пĕр-пĕччен кайра?!

Шурлăх çийĕн çилĕллĕн

Йăванать тĕтре...

Асăрханса çитĕн-и

Эсĕ ку тĕлтре?..»

Савнăç савăнать те —

тунсăх —

тунсăхлать.

Савнăç та пур,

тунсăх...

Кунăм —

улшăнать:

Шурă тĕтре витĕр

шурă кун килет,

Çутă хĕвел витĕр —

çутă кун.

Тĕссĕр тĕлĕк витĕр,

тĕрлĕ шухăшпа

пушă кун килет-тĕр

шапăлти шапа.

Пур тата...

пĕр кунăм.

(Кам пĕлет çулне?)

Çӳремест вăл пушă —

хытă пушăпа.

Пĕтĕм ырă кунăм

пытанать чăл-пар.

Тĕрлĕ кун килет-тĕр

ытларах — чăпар.

Савнăç савăнать те —

хурлăх —

хурланать.

Савнăç та пур,

хурлăх...

Кунăм — улшăнать.

Çывхарса килет ылтăн кĕркунне,

Ыталаса илет хăйĕн ытамне.

Çулçăсем ӳкеççĕ лăпкăн çĕр çине

Ылтăн, ылтăн,

Ылтăн, ылтăн кĕркунне!

Питĕ кăмăллатăп çакă вăхăта

Киленсе сывлатăп, уçă кăкăрта.

Эпĕ-çке çуралнă, килнĕ çĕр çине

Ылтăн, ылтăн,

Ылтăн, ылтăн кĕркунне!

Куç туллин сăнатăп çакă илеме,

Юмахри пек тухрĕ куç умне.

Савнине тĕл пултăм, тупрăм телее

Ылтăн, ылтăн,

Ылтăн, ылтăн кĕркунне!

Ир килет те каç пулать

Куçа хупса илнĕ пек.

Вăхăт-урхамах чупать

Тăпăртатса, сиккипе.

Çамрăк ĕмĕр час иртет

Тытса чарас тесен те.

Ватлăх кун пĕрех килет

Тем пек кĕтмесессĕн те.

Ăс параççĕ ваттисем

Каччăсемпе хĕрсене.

Ан тӳсчĕр тесе вĕсем

Хăйсем курнă нушине.

Анчах çамрăк çамрăках —

Хăй пĕлнĕ пек пурăнать.

Тăрăшатăн кăлăхах —

Мĕн пӳрнине йăлт курать.

Çырма пулать хут çине

Тĕрлĕ-тĕрлĕ тĕспелен.

Анчах пурнăç çырăвне

Çырма çав çĕнĕрен.

Эпĕ çырнă йĕркесем —

Çĕр хут илтнĕ сăмахсем.

Анчах эпир, çамрăксем,

Шутламастпăр, айвансем.

Нуша хутаççи тулсан

Шутлама пуçлатпăр тин.

Чавса çывăхрах пулсан

Çыртнă пулĕччĕ пур çын.

Юратсан илемлĕ ĕмĕр

Юрататăп, терĕн,

Пăрахмастăп, терĕн,

Ĕмĕрлĕх ку, терĕн.

Эп сана чĕнмерĕм,

Эп хирĕçлемерĕм,

Эп сана итлерĕм.

Кунсем иртрĕç, иртрĕç,

Çулсем хыçа юлчĕç…

Анчах темĕн пулчĕ —

Эс пуçна çухатрăн,

Малалла

Сарă хĕвел тухрĕ ав тӳпене

Пурнăçăм манăн пĕр тикĕс килмерĕ,

Куртăм пурне те эп хам ĕмĕрте.

Шанчăкăм манăн çавах та сӳнмерĕ,

Тухĕ-ха терĕм хĕвел ман тĕлте.

Утрăм та утрăм, пĕр канăç пĕлмерĕм,

Шав такăрлатрăм эп пурнăç çулне.

Мĕншĕн эс, Пӳлĕхçĕм, кăмăл тумарăн

Ырă сунса ăраскал пиллеме?

Ĕмĕрĕн çулĕ пĕртте такăр мар-мĕн,

Çутă телей кӳреймест кашнине.

Пурпĕр шанатăп: çанталăк çуталĕ,

Сарă хĕвел тухрĕ ав тӳпене.

Хăй миçе çултине тахçанах маннă юмăç Леонтий Михайловăн амăшне калани, «ачăвăр тăваттăра урине хуçать, унтан виçĕ хутчен чирлет: вун икĕ çултан, çирĕм çултан, вăтăр çултан» тени пĕтĕмпех тӳрре тухмарĕ — чаракне çухатнă бронхит кая юлса сипленме тытăннипе шала кайрĕ, Леонтий Андреевича юмăçланинчен чылай маларах авса антарчĕ, калаçайми турĕ. Кăкăрĕнчи сывлăшĕ виçĕ-тăватă тĕрлĕ сасса куçса шăхăрса тухнишĕн, типĕ ӳслĕк çĕр çывăраймиех пăвăртса хунишĕн пĕр хăй çеç айăплине Михайлов ăнланать, ăна никам çине те йăвантармасть.

Тĕк тăнă çĕртех, юлташĕ-тусĕсем хистемесĕрех чикарккăпа айкашса кайрĕ Леонтий Андреевич. Вунă çул ĕнтĕ ăна çăварĕнчен ямасть. Талăкра икĕ пачка та çитейми пулчĕ. Ăçтан çиттĕр! Ара, çĕрле те тăрса туртать те. Таса сывлăш çителĕксĕррипе антăхакан организмĕ вара чăтаймарĕ — каçăрăлса килнĕ бронхитăн типĕ те шăмăсăр аллине кĕрсе ӳкрĕ.

Çĕр каç çур çавра та çывăрса илеймерĕ Михайлов — ӳслĕкĕ пĕр самант та канăç памарĕ. Чыхăнса каясла ӳсĕрнĕ вăхăтра, ăнран каяс мар тесе, тăра-тăра ларчĕ, «бронхолитин» текен шĕвеке темиçе кашăк та ĕçрĕ пур пĕр усса пымарĕ, ӳслĕке ирттермерĕ. Шалта та, кăкăрĕнче, хăма çурнă чухнехилле хашлатакан шав тамалмарĕ. "Уколсăр иртмест, унсăрăн иртмест ĕнтĕ. Пульницана каймах тивет, каймаллах. Ĕç тесе ураран ӳкиччен çӳрем мар", — шухăшларĕ Михайлов, Ĕçтешĕсем те пĕр шухăшлă пулчĕç: "Леонтий Андреевич, килте силленнипе самайланаймастăр, чире ирттерейместĕр. Каймаллах пульницана, выртсах снпленмелле", — терĕç. Кадрсен пайĕнчи ĕçтешĕ, катăк хăлхаллă, халь-халь çуратма хатĕрленекен хĕрарăм пек тулса кайнă шыçмак арçын, куçне сигарет тĕтĕмĕ лекнĕ евĕр пĕркелесе çапларах та çавăрса хучĕ: "Леонтий Андреевич, хăвăра пĕрре те хĕрхенместĕр эсир отнакăш. Кунсерен тенĕ пек Черненко шайне, генсек шайне ларса пыратăр". Во парать Митрофанч, вăт кампа танлаштарчĕ. Михайлов чĕнмерĕ, чĕрре кĕрсе вăйне пĕтерес темерĕ. Тата тĕрĕсси те пур шыçмакăн йĕкĕлтевĕнче. Паянхи планеркăра пушшех те уçăмланчĕ вăл — пуçарнă сăмахĕсене тĕплесе пыма сывлăш аран-аран çитерсе пычĕ. Айккинчен Константин Черненко евĕрлех курăнать-тĕр çав ĕнтĕ.

Малалла

Мĕн çухалать кун кайнишĕн,

Мĕн-ха пĕтет?!

Пурпĕр хĕрӳ вăхăт витĕр

Ĕмĕр иртет.

Ушкăн ут пек тăпăртатрĕ

Кунăм — хăна.

Эпĕ ăна хаклаймарăм,

Пĕр эп кăна.

Шăннă турат шатăртатрĕ...

Кăмăл — шăнман.

Ма хĕмленсе вăранмарăм,

Ма çунайман?

Хĕл еннелле сулăнатпăр,

Кĕмĕл — тĕнче...

Чĕрĕ сăмахăм çӳçенчĕ

Чун тĕпĕнче.