Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Шурăмпуç çунатне сар хĕвел чуптусан,

Тĕнчене çутатса çĕнĕ кун çуралать.

Сывлăмпа çăвăнать тин вăраннă вăрман,

Куккусен сассине итлесе хумханать.

Сар хĕвел ту тăрне хăпарсан ир-ирех,

Варсенчи сулхăнран кĕмĕл сасă килет.

Кĕмĕл тенкĕллĕ хĕр чупнă евĕр хитре

Çăлкуçсем калаçса васкани илтĕнет.

Сар хĕвел хăй сăнне шыв çине пăрахсан,

Хумханаç юрăпа вăранса уй-хирсем.

Уйăрлассăм килмест нихăçан, нихăçан,

Сирĕнтен, чуншăн çывăх юратнă сăнсем!

Утма çулпа утма лайăх,

Утмăл çулччен пурăнма лайăх,

Утмăл çула çитиччен,

Сухал çĕре çитиччен,

Утмăл çулпа утрăмăр,

Утмăл çĕрте пултăмăр;

Улăп пекех юлтăмăр.

Курманнине — куртăмăр,

Çырманнине — çыртăмăр.

Утмăл çула çитсен те,

Сассăм кăштах çĕтсен те,

Утаймиех пулмарăм,

Ула утран юлмарăм.

Утмăл çултан иртсессĕн,

Çитмĕл çула çитсессĕн,

Сисĕнтерме пуçларĕç,

Сивĕнтерме пуçларĕ,

Ай, апла мар, капла мар,

Суя суйма аван мар,

Çакă ырă пурнăçпа,

Пурнăçпа мар — канăçпа,

Çĕршыв панă хăватпа,

Ялйыш панă ыр ятпа,

Парти панă телейпе,

Хамăр йышпа эртелпе,

Çитмĕл çула çитсен те,

Сассăм-кĕррĕм çĕтсен те,

Çитмен çĕре çитĕпĕр,

Кĕтмеллине — кĕтĕпĕр.

Çамрăксемпе пĕрлешсе,

Ял-йышсемпе пĕрлешсе,

Йăл-ял кулса утăпăр,

Çутмаллине çутăпăр,

Улма-çырла лартăпăр.

Сарă улма çитĕнсен,

Сарă хĕрсем пуçтарĕç;

Хĕрле улма çитĕнсен,

Хĕре-хĕре пуçтарĕç;

Хăмла çырли хĕрелсен,

Малалла

Шемшер ăçта, тиеççĕ,

Шемшер Йăш-шыв хĕрринче.

Йăш шыв ăçта, тиеççĕ,

Йăш шыв чăваш çĕрĕнче.

Чăваш ăçта, тиеççĕ,

Чăваш Раççей çĕрĕнче,

Раççей ăçта, тиеççĕ,

Раççей Совет çĕрĕнче.

Антун ăçта, тиеççĕ,

Антун Шемшер ялĕнче,

Антун лармасть килĕнче:

Çуркуннепе çухалать,

Уйра суха сухалать.

Çу кунĕсем çитсессĕн,

Ухлĕм ути ӳссессĕн,

Утă çулать улăхра,

Чапа тухать халăхра.

Пирĕн чăваш хушшинче,

Шемшер ялĕ хушшинче,

Антун туман ĕç те çук,

Ăна пĕлмен çын та çук,

Кĕркуннесем килсессĕн,

Антун ятне илтсессĕн,

Авăн çапать, тиеççĕ,

Аван тăрать, тиеççĕ,

Авлантарать, тиеççĕ,

Çĕн кин кĕртет, тиеççĕ.

Антун ывăл — сар ывăл,

Сар ывăл та — пĕр ывăл,

Антун кинĕ — сарă кин,

Сарă кин те — сапăр кин.

Антун туйĕ — вăйлă туй,

Вăйлă туй та — чаплă туй,

Вăйлă туйра ташлама

Вăйлă çынсем кирлĕ ăна.

Чаплă туйра юрлама

Юрă ăстисем кирлĕ ăна.

Вăйлă çынсем пулмашкăн

Малалла

Эп хамшăн пач хыпмастăп,

Эп курнă пурăнса.

Мăнук пирки шутлатăп,

Шăпишĕн хăраса.

Ытла вылять-çке шанăç,

Таканари шыв пек,

Ăçта эс чунри канăç,

Ăçта ăшри тӳлек?

Хытах хĕссе çитерчĕ

Йĕркелĕх арканни.

Мĕскер ăна пĕтерчĕ,

Ăçта эп вăй хуни?

Шăвать халь пурнăç тирĕс,

Сывах-ши ун таппи?

Мĕне пула-ши тикĕс

Кусмасть- ун урапи?

Кĕсменсĕр кимĕ евĕр

Туятăп эп хама,

Ăçта илсе çитерĕ

Çак ахăр самана?

24.02.24

Пĕрре кравать çинче выртнă вăхăтра ĕне юрри-варри çиес килсе кайнă Хурама Иванĕн: сĕт, çу, чăкăт, уйран тата ытти те. Анчах ĕне çукки хуплать, качакапа нумаях çиеймĕн. Колхозникăн кун пек нуша çинчен те колхоз правленине пĕлтерме юрать, мĕншĕн тесен, пĕр колхозник килĕ те ĕнесĕр пулмалла мар, ĕне илме правленин пулăшмалла тенине илтнĕ çак Иван.

— Выртасси пуçу, кайса ыйтас-ха правленинчен пулăшу. Тен пулăшĕç ĕне илмешкĕн, — терĕ те тухса сирпĕнтерчĕ правленине

* * *

— Хурама Иванне ĕне илмешкĕн 15 пăт тырă парас, — терĕ правлени.

Ку хыпара илтсен нихăçан хĕпĕртемен хаваслăхпа хĕпĕртесе илчĕ Хурама. Нумая чăсмарĕ вăл хăйĕн ĕнесĕр пурнăçне, туянса та ячĕ.

Акă ĕнеллĕ пулчĕ колхозник Хурама Иванĕ, сĕт-çу çителĕклĕ, мĕншĕн тесен, пĕччен пĕр ĕне сăвать-çке-ха. Анчах йăлăхтарчĕ пулмалла Ивана ĕне юрри-варри, кăçал сутса ячĕ вăл ĕнине.

— Пуян пурнăçпа пурăнса куртăм, тата «культурăллă» пурăнса пăхасчĕ-ха, — терĕ вăл.

Ĕне укçипе «культурăллă» пурăнма кирлĕ хатĕрсем: гармонь, пальто, часы туянса ячĕ.

Пурăнмаллипех «культурăллă» пурăнать Хурама Иванĕ, анчах, кахал пирки юрри-варри текен япаласем çук.

Малалла

Çут тĕнче тăнăçне упрама пӳрнĕрен

Пĕлĕтсен эшкерне хăвалать кунсерен

Никама пăхăнман, тăнламан, итлемен

Ĕмĕрсем хĕсметре тăракан сар хĕвел

Ирĕкре иртĕхсе кунран-кун ӳснĕрен

Ĕçпеле пиçĕхме хăраман, ӳркенмен,

Нихăçан, никамран, нимĕнех те кĕтмен

Сар хĕвел улăпла утăмлать пĕр-пĕччен.

Хура пĕлĕт йĕрет куççульпе,

Пахчари чечексем пурте шаннă.

Чĕрем ман хĕм тăкать вутчуль пек...

Мĕншĕн-ши эп сана питĕ шаннă?

Каçа хирĕç тăратăп пĕччен,

Майĕпен хуралать хĕвеланăç.

Çакăнта ĕнер чунăм кӳтсен

Алăмри чечексем сапаланчĕç.

Атте евĕр ятлать аслати,

Питĕмрен йăлтăр çиçĕм çупасшăн...

Ăнланатăп, хамах айăпли:

Юратма юраман — эп юратрăм...

Эп пĕлмен туйăмсен ултавне

Чăнлăхран иртерех уйăрмашкăн.

Пач илтмен пулăсем йĕнине

Вăлтана витерех çаклансассăн.

Хытăрах шартлатсам, аслати!

Тĕрĕсех эс вăрçатăн — кӳренмĕп.

Чĕрери хĕлхеме çеç ан тив,

Ыттине эп пурне те тӳсетĕп.

Ĕмĕтсем халĕ ман шĕл кăвар,

Кĕлчечек йĕпписем текех тирмĕç.

Çĕр-аннеçĕм, мана вăй-хал пар:

Эпĕ хам телее тупма тивĕç.

Хура пĕлĕт йĕрет куççульпе,

Пахчари чечексем пурте шаннă.

Чĕрем ман хĕм тăкать вутчуль пек...

Мĕншĕн-ши эп сана питĕ шаннă?

Тӳпемĕр пĕр шывсăр, тăп-тăрă,

Хрусталь пек илемлĕ инçет.

Юратнă çĕршывăмăр тăрăх

Хаваслăх хĕвел пек çиçет.

Паян ачасем те ян саслă:

Халь çăкăр пурне те çитет, —

Курса тӳснине асăнсассăн

Чĕреçĕм уксахлăн сикет.

...Атака! Çĕклентĕмĕр пурте.

Сунтал пек тĕнче кисренет.

Вилес çĕленле тăшман урчĕ:

Суранлă çерем вистенет.

Унта та кунта хыпать çулăм,

Снаряд ухлатса вăркăнать.

Ӳкмесĕр çĕр утăм пуль турăм —

Умра... пирĕн ротнăй выртать.

Куклентĕм те:

— Тусăм, мĕн пулчĕ?

— Эп... çитрĕм... — чĕтренчĕ ответ.

Унтан капитан юнлă сурчĕ:

— Илсем манăнне партбилет.

Чĕреçĕм пăрланчĕ чул евĕр.

Пĕлетĕп: тăванлăх çук мар,

Анчах та, ах, мĕншĕн этемлĕх

Вăрçма тытăнсассăн хаяр?

Йĕрет, ĕсĕклет хуçăк хурăн.

Хĕп-хĕрлĕ куççульлĕ пилеш:

— Ан парăн эс, ИРĔКЛĔХ, пурăн,

Этемлĕх ăс-тăнĕ, пĕрлеш!

Ӳкет тӳперен çăра хăрăм,

Малалла

Савнă уйăм-хирĕм,

Куç тулли тавралăх,

Ăшă тĕтре карнă улăх та çаран! —

Çакă манăн килĕм,

Çакăнта ачалăх

Сарă лĕпĕш евĕр вĕçсе иртрĕ ман.

Çитрĕ кĕтнĕ ĕмĕт:

Эпĕ халь — сунарçă;

Чуна халалларăм ака-сухана.

Шап-шурах ав çĕмĕрт,

Пăсланать хура çĕр,

Çăкăр шăрши çапнă пĕтĕм таврана.

Хир тăрăх пыратăп,

Вăранман-ха ялăм,

Кĕр кĕрлет хăватлăн трактор — çĕр лаша.

Касă хыççăн касă

Юлать ярăм-ярăм

Хура шăрçа евĕр çутă та таса.

Йăл кулать-и сывлăм,

Çиçĕм ялтăрать-и —

Тепĕр хут курасшăн кăшкăратăп бис.

Чечеклен, Çĕршывăм!

Эпĕ саншăн мар-и

Тăрăшса ĕçлетĕп, эсĕ савна сис.

Хĕл хăй аллипех тыткалать, хăлхаран хыпалать, сăмсаран чĕпĕтет. Тепĕр чух пӳртре те ăшă мар, ирлĕ-каçлă тимĕр кăмака хутса яратпăр. Ларатпăр вара тимĕр кăмака ăшшипе киленсе.

Пĕррехинче манăн чип-чипер кăмака сасартăк ăвăс вутти хутнă хура мунча пек мăкăрланма тапратрĕ. Мĕн пулчĕ? Кăмака мăрйин кукрашки шăтса кайнă иккен.

— Ку — кивĕ калуш мар, сапланипе ĕç тухас çук, — систертĕм карчăка, — çĕнни туянмалла, — терĕм.

Тепĕр кунне лаша кӳлетĕп те Вăрманкассинелле тухса юрттаратăп. Унта Сĕнтĕрти промкомбинатăн филиалĕ вырнаçнă. Филиалта тимĕр-тăмăр цехĕ пур.

Çитрĕм хăйхискер çитес çĕре. Лашана юпаран кăкартăм та тимĕр-тăмăр ăстисене шырама тытăнтăм. Пĕрне шăпах алăк патĕнче хирĕç пултăм. Эп — кĕреп, вăл — тухать.

— Тимĕр кăмака мăрйи пур-ши сирĕн халь? Мана кукрашкалли кирлĕччĕ, — ыйтрăм.

— Сасартăках калаймастăп-ха, — терĕ те урамалла вирхĕнсе тухса кайрĕ çак. Пӳлĕме кĕрсен, чӳрече витер курах кайрăм: алăкра хирĕç пулнă тимĕр-тăмăр ăсти ман лав çинчи улăмă ӳпне-питне çавăрать. Эй, пăтратать, эй, куçарать! Унтан васкаса чупса кĕчĕ те:

— Шăллăм, кукрашка çукрах çав, тупаймастпăр пуль, — тесе хучĕ.

Малалла